قدیمی ترین حسینیه ایران
قدمت حسینیه سادات اخوی تهران روایاتی که سینه به‌سینه از بازماندگان مرحوم حاج «ابراهیم سادات اخوی» بنیان‌گذار حسینیه سادات اخوی به دست آمده، این بنا بیش از 200 سال قدمت دارد. در یکی از اتاق‌های حسینیه، چندین قاب عکس به دیوار آویخته‌اند که در صدر آنها عکس مرحوم حاج ابراهیم سادات اخوی، بانی حسینیه دیده می‌شود. همراه آن عکس فرزندان و نوادگان دودمان سادات اخوی قرار دارند که همگی مسئولیت حسینیه را برعهده داشته‌اند.
پیش از اینکه حسینیه به‌شکل امروزی دربیاید، مراسم عزاداری سالار شهیدان اباعبدالله الحسین (ع) در آن برگزار می‌شد. مرحوم حاج ابراهیم، نذری برای به‌پاداشتن عزای امام حسین (ع) در ماه محرم داشت و به اجرای آن اهتمام خاصی می‌ورزید. کم‌کم این محل عزاداری که در آن زمان مرکز شهر قرار داشت و شناخته شده بود، با استقبال بیش‌ازحد مردم روبه‌رو شد و مستمعین و عزاداران مراسم با کمبود جا مواجه شدند. ازاین‌رو حاج ابراهیم سادات اخوی با هزینه شخصی پنج ملک همجوار حسینیه را خرید و پس از یکی‌کردن آنها، حسینیه را به‌شکل امروزی درآورد. حسینیه که از یکی‌شدن شش باب خانه به دست آمده، چنین فضاهایی دارد: شبستان بزرگی که دراصل حیاط حسینیه است، چایخانه، چندین اتاق مشرف بر حیاط، انبار و سرویس بهداشتی. حسینیه سادات اخوی یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین حسینیه‌های فعال در تهران است که هنوز مراسم طبق رسوم اولیه در آن برگزار میشوند.
مراسم عزاداری در حسینیه سادات اخوی تهران
طبق نذر بانی حسینیه، در دو مناسبت سال، مراسم خاص و ویژه‌ای برگزار می‌شود: مراسم خاص ایام عزاداری شهادت حضرت فاطمه (س) که معروف به فاطمیه است و نیز ایام شهادت امام حسین (ع). حسینیه سادات اخوی در ایام فاطمیه، 10 روز و در ایام محرم، 12 روز عزاداری برگزار می‌کند. همچنین در طول سال، سایر مراسم عزاداری اهل بیت در حسینیه برگزار می‌شود.
نحوه عزاداری در حسینیه اخوی
طبق رسم دیرینه‌ای که از بدو تاسیس حسینیه برقرار بوده، با شروع ایام عزاداری و تا پایان آن، مراسم همه‌روزه از ساعت هفت صبح تا قبل از اذان ظهر برگزار می‌شود. در طول ساعات برگزاری مراسم، وعاظ و مداحان در زمان‌های تنظیم‌شده نیم‌ساعته، ذکر مصیبت و مرثیه‌سرایی می‌کنند. ازآنجاکه ترتیب و نحوه اجرا یکی از ارکان مهم مراسم است، دست‌اندرکاران حسینیه با وسواس خاصی به نحوه اجرا نظارت دارند.
وعاظ نیز دقت خاصی دارند تا نقل‌قولی خارج از متن مقاتل و کتب معتبر به کار برده نشود. بانیان حسینیه تمام همت خود را به کار گرفته‌اند تا علاوه‌بر حفظ اصالت مراسم، از بروز و نشر خرافات جلوگیری کنند. در هر مراسم از وجود هفت تا هشت مداح و واعظ مختلف استفاده می‌کنند که تمامی این مداحان از سرآمدان ذکر مصیبت محسوب میشوند و با نفس گرمشان به مراسمات سوگواری حال‌وهوای خاصی می‌بخشند. در روزهای تاسوعا و عاشورا هیئت‌های زنجیرزنی با حضور در حسینیه، زیر چادر بزرگی که به نقوش خاص و زیبا مزین شده و آن را به‌وسیله ستون‌های عظیم‌الجثه در حیاط حسینیه برپا کرده‌اند، به عزاداری مشغول میشوند. در پایان مراسم از خادمان حسینیه تبرک‌هایی دریافت می‌کنند که نزد عزاداران اهمیت خاصی دارند.
پذیرایی در حسینیه سادات اخوی
پذیرایی در حسینیه سادات اخوی هنوز حال‌وهوای سنتی و قدیمی خودش را دارد. در دو فرصت نیم‌ساعته که بین سخنرانی منابر تنظیم شده، خادمان حسینیه از عزاداران پذیرایی می‌کنند. پذیرایی در عین سادگی، بسیار دل‌چسب و گوارا است. استکان‌های کمرباریکی در اختیار عزاداران قرار می‌دهند که داخل آنها را با دوسه حبه‌قند و چای ذغالی پر می‌کنند و کنار آنها تکه‌های نان قندی می‌گذارند که عطر و مزه خاصی دارند. خیلی از حضار نان‌قندی‌ها را به‌عنوان تبرک با خودشان می‌برند. طبق گفته یکی از خادمان، نان‌های قندی به‌صورت سفارشی و اختصاصی پخته و برای حسینیه سادات اخوی فرستاده میشوند.
رسم «گرویی» در حسینیه اخوی
با بعضی از حاضران صحبتی کنم. بیشتر آنان بر این نظر بودند که حضور در حسینیه، آنها را با حال‌وهوایی خاص روبه‌رو کرده است و حتی خیلی از این حضار با نذری که در حسینیه کرده بودند، توانستند به خواسته‌های دنیوی‌شان برسند. از شیوه‌های مرسوم نذر در حسینیه، سنت «گرویی» است: شخصی که حاجتی دارد، با درنظرگرفتن حاجتش، یکی از استکان‌های حسینیه را به‌امانت برمی‌دارد و اعلام می‌کند که تا سال آینده، اگر حاجتش روا شود، یک دست یا بیشتر، استکان بخرد و به حسینیه اهدا کند.
پرهیز از خرافات در حسینیه سادات اخوی
با حال‌وهوای خاصی که حسینیه سادات اخوی دارد ، متاسفانه نشر خرافات نیز بر گرد این مکان معطر و اصیل زیاد دیده می‌شود. به همین علت دست‌اندرکاران حسینیه درگاه اینترنتی و اینستاگرام راه‌اندازی کردند تا اخبار و احوالات حسینیه، بدون هیچ کم‌وکاست و تحریفی، در اختیار دوستداران و علاقه‌مندان قرار گیرند. ازآنجاکه ساعت برگزاری مراسم برابر است با ساعات اداری و کاری عزاداران، به همین علت بیشتر مخاطبان را بانوان تشکیل می‌دهند. به‌غلط این تصور به‌وجود آمده است که مراسم در حال اجرا، ویژه بانوان است؛ در صورتی‌که اتاق‌های مشرف بر حیاط، به آقایان اختصاص دارند و آنها نیز از این مراسم بهره می‌برند.
ماجرای فتحعلی شاه و سادات اخوی | تکیه‌ای 200 ساله که هنوز حال و هوای دوره قاجار داردفتحعلی شاه در دین‌داری خیلی تظاهر می‌کرد و مخصوصاً در اظهار ارادت به خانواده پیغمبر(ص) از بذل مال مضایقه نمی‌کرده و به سادات احترام می‌گذاشته حتی با سید حسن تقوی تهرانی صیغه اخوت خوانده و به او اخوی می‌گفته است به همین مناسبت اولاد آقا حسن به سادات اخوی معروف شده‌اند.» (شرح زندگانی من، عبدالله مستوفی، چاپ یکم، جلد یکم، ص 53)
اما هنوز هم می‌توان رد پای این خاندان را در تکیه‌ای جستجو کرد. موقوفه حسینیه سادات اخوی در پامنار (خیابان مصطفی خمینی) بعد از چهارراه سرچشمه کوچه افشار چهارراه حسینیه قرار دارد. حسینیه‌ای یادگار از دوره قاجار که همچنان پابرجاست و اعیاد و مناسبت‌های مذهبی گوناگونی در آن اجرا می‌شود. هم اکنون متولی آن سید محمود سادات اخوی از نوادگان واقف سید ابراهیم سادات اخوی است.
اگر ردپای این تکیه و خاندان سادات اخوی را در تاریخ جستجو کنیم به مقاله جواد بشری در آینه پژوهش شماره 129 مرداد و شهریور 1390 در صفحات 74 تا 75 می‌رسیم که در آن آمده است: حاج میر سید علی، برادر بزرگ‌تر سادات اخوی تقوی تهران (این سلسله از سادات به امام محمد تقی (ع) باز می‌گردد) در دوره خود محسوب می‌شود. در کتاب المآثر و آلاثار جلد 1 از چهل سال تاریخ ایران، ص 272، اعتمادالسلطنه درباره او آورده است: «حاج سید علی طهرانی: از سلسله سادات اخوی از افاضل دارالخلافه است. در معقول و منقول رنج‌ها برده، از سخن طرازی به پارسی و تازی هر دو توانا است. نیمه شعبان را که میلاد حضرت بقیه‌الله است جشنی شایع ساخته و در تجدید و تشیید بنیان خانه‌ای که ما بین او و برخی از بنی اعمامش مشترک است و حسینیه متبرک جناب جلالت مآب میرزا اسمعیل خان امین الملک، وزیر خزانه عامره مبلغی گزاف پرداخته
یحیی دولت آبادی هم در کتاب حیات یحیی جلد 1 چاپ پنجم صفحه 249 درباره این تکیه نوشته است: «سادات اخوی سلسله بزرگی هستند در تهران. مردم به آنها اظهار ارادات می‌کنند. فتحعلی شاه قاجار به جد آنها اخوی می‌گفته، از این سبب آنها را به این اسم می‌خوانند. سادات اخوی تکیه روضه‌خوانی مفصلی دارند که شب عاشورا شمع و چراغ بسیار در آن تکیه روشن و نذر و نیاز به آنجا برده می‌شود؛ به حدی که جمعی از فقرای آنها از این راه معاش می‌نمایند، و هم در نیمه شعبان باغچه سادات اخوی محل راه معاش می‌نمایند، و هم در نیمه شعبان باغچه سادات اخوی محل توجه عمومی است. برای جشن میلاد امام دوازدهم- عج الله فرجه- شعرا و ادبا در آن جشن داد سخن سرایی می‌دهند. حاج میر سید علی اخوی شخص با فضل با ذوقی است. با همه کس آمد و رفت دارد. تمام سال زحمت رونق دادن به جشن نیمه ماه شعبان را می‌کشد. در این کار نتایجی که در نظر دارد، می‌گیرد.»
در همان کتاب جلد دوم ص 125 از ارتباط این خاندان با امین السلطان سخن به میان آمده است. همچنین درباره مراسم مذهبی این خاندان و حضور اقشار مردم در آن، عین‌السلطنه وصفی جالب در کتاب روزنامه خاطرات عین السلطنه (قهرمان میرزا سالور) جلد دوم صفحه 116 توجه دارد که نقل آن بی فایده نیست: «دیروز عصر با تاج الدین میرزا، خانه سادات اخوی رفتیم. عصر و شب 15 مجلسی دارند که وضیع و شریف می‌روند؛ اما معلوم نیست چه باید کرد. هر کس به حال خود در میان حیاط و بالای بام و جلو خان عمارت گردش می‌کند. چای می‌دهند. قلیان می‌دهند، اما به طور غیر منظمی. هر کس فنجان چای ببرد، ده نفر دنبال می‌کند. قلیانی بیاورند سی نفر برای کشیدن حاضر است. سادات هم هرجا ایستاده باشند، برای آن که آب نبات و «شکر پنیر» می‌دهند، گرد آنها را پانصد نفر بچه و زن و عوام‌الناس گرفته، [اگر] قدمی بردارند، هجوم می‌آورند. از این جهت خیلی سخت است ملاقات آقایان. حیاط کوچک، راهرو تنگ، جمعیت زیاد، تمام مجهول مطلق. از طبقه علما و سادات و رجال و شاهزادگان می‌آیند و می‌روند. شب را هم گویا آبگوشتی به فقرا می‌دهند. زن بسیاری در کوچه و خیابان ایستاده بود. برای تماشای زن‌ها هم جمعیتی علی حده ایستاده. چیزی از این مجلس معلوم نمی‌شود و نمی‌دانم برای چه می‌روند. مقصود چیست. مثل اینکه خودم رفتم و نفهمیدم . از حیاط اول به حیاط دوم، از آنجا به بام عمارت پایین آمده در جلوخان ایستادیم و بعد سواره شده، رفتیم.»
در جلد دوم تذکره مدینه‌الادب ج دوم صفحه 818 هم آمده است که حاج میر سید علی از سال 1299 ق به بعد، این جلسات را شکل داد و در برگزاری آنها، علاوه بر انگیزه مذهبی، انگیزه سیاسی و مبارزه با بهایی‌ها را هم مد نظر داشت. محل برگزاری این جلسات در باغ حجتیه یا تکیه / روضه خانه سادات اخوی واقع در خیابان عین‌الدوله تهران بود
درباره حضور امین‌السلطان در این مجالس و نیز یکی از چندین کدورتی که بین او و حاج میر سید علی روی داده و لابد پس از حضور او در مجالس شعبانیه تا حدودی برطرف می‌شده، عبدالحسین خان سپهر در کتاب مرآت الوقایع مظفری صفحات 472 تا 473 مطلبی دارد: «در شب پانزدهم شعبان که شب میلاد حضرت حجت (ع) است، سادات اخوی در تهران در منزل خود جشن می‌گیرند و اغلب مردم در آنجا حاضر میشوند. صدراعظم نیز ساعتی به حسب معمول در آنجا آمد. حاجی میرزا سید علی از سادات اخوی روی به صدر اعظم کرد که نمی‌دانستم که تو این همه بی غیرت هستی. صدراعظم او را پاسخ نداد. سبب این حرف این بود که وقتی صدر اعظم معزول [بود] و در قم جای داشت، حاجی میرزا سید علی که از دوستان او بود در عقب او، به قم آمد و هر روز ختم می‌گرفت که صدراعظم دوباره منصوب شود. پس از آنکه صدراعظم شد، به حاجی هیچ مهربانی ننمود و تلافی محبت‌های او را نکرد.»
میر سید علی در شعرسرایی توانمند بود دیوان چهار جلدی داشته که هم اکنون یک جلد آن باقی است. او در 29 محرم 1335 دار فانی را وداع گفت.
زمانی که وارد حسینیه می‌شوید: دو جمله بر سر در حسینیه خودنمایی می‌کند: «قال رسول االله: حسین منی و انا من الحسین» که در زیر آن نام حسینیه و واقف آن ذکر شده بود: «حسینیه سادات اخوی، واقف حاج سید ابراهیم سادات اخوی»سرتاسر حسینیه به پرده‌ها و پارچه نوشته‌ها ی دوره قاجار مزین است. از گذشته رسم بوده به علت تاریکی در شب، زنان پس از نماز صبح در مراسم عزادار یحضور داشتند و میزبان براي صبحانه همچون دوران قاجار با چای در استکان‌های شاه عباسی و نان قندی از عزاداران پذیرایی می‌کرد و برای پذیرایی مفصل‌تر با پنیر لیقوان و نان سنگک عزاداران را مورد پذیرایی قرار می‌داد.
در حسینیه سادات اخوی همچنان مانند دوره قاجار از صبح تا ظهر هم مانند شب مراسم نوحه و قرائت قران و وعظ و سخنرانی برپا است. هنوز هم قندهای این حسینیه به نشانه تبرک و شفای مریضان برده می‌شود.
این تکیه از زمان ناصرالدین شاه وقف شده است اما قدمتی بیش از 200سال دارد. در این حسینیه از اول تا سوم محرم پس از اذان صبح تا اذان ظهر آیین عزاداري به شیوه سنتی آن برپا است و سه شب آخر محرم هم روز و هم شب عزاداری است «سادات اخوی» ؛ مقابل در ورودی مردانه | سینی‌های پر از استکان‌های سنتی معروف به «کمر باریک» روی میز به نظم، چیده شده‌اند. هر روز از محرم، پذیرایی‌شان یا قهوه است یا چای و نان قندی. پذیرایی قهوه از زمان قاجار است که سنت آن در این سال‌ها با قهوه ترک محفوظ مانده است
چادر بزرگی که سقف حسینیه را پوشانده توسط سه ستون علم نگهداری شده است.این چادرها مزین به تکه دوزی هایی دارای معنا و مفهوم خاصی از زمان های گذشته است. قدمت اولین چادر این حسینیه به 80 سال می رسد که توسط مرحوم خیام درشهر اصفهان دوخته شد.هر ساله قبل از شروع ایام عزاداری محرم و فاطمیه خادمان حسینیه سادات اخوی اقدام به برپایی ستون های مرکزی و چادر می‌کنند
